Willa Maria – zbudowana w stylu szwajcarskim ok. 1895 r. Na początku XX w. należała do rodziny Malewskich, niezwykle zasłużonej dla Nałęczowa. Gustaw i Bronisław Malewscy razem z Wacławem Lasockim i Stanisławem Śliwińskim byli założycielami Nałęczowskiego Towarzystwa Kredytowego (1903). Bronisław był współtwórcą Muzeum Ziemi Lubelskiej w Nałęczowie oraz inicjatorem budowy – w 1904 r.
– Tanich Kąpieli im. B. Prusa (dziś już nieistniejących). Córką Bronisława i Jadwigi Malewskich była pisarka Hanna Malewska (1911-1983), autorka m.in. Przemija postać świata, Kamienie wołać będą, oraz powieści autobiograficznej Apokryf własnej rodziny. W latach 1960-1973 redaktor naczelna wydawnictwa „Znak”
w Krakowie.

Willa Zabawka– zbudowana w 1907 r. przez Ignacego Nowakowskiego, należała do Łucji z Dunin-Borkowskich Hornowskiej, społeczniczki, autorki wspomnień z lat 1900-1920 Dzieje Nałęczowa i sylwetki niektórych jego mieszkańców. Ł. Hornowska przyjaźniła się m.in.: z Antonim E. Odyńcem, B. Prusem, poetą Edmundem Różyckim, zaś Michał. E. Andriolli darzył ją wielkim uczuciem.
W1916 r. Ł. Hornowską i jej córkę Marię, wielką miłośniczkę książek, odwiedziła autorka Nocy i dni Maria Dąbrowska. Wspominała o tej wizycie w swoich Dziennikach. Mieczysław Dzierżykraj-Rogalski uwiecznił obie panie Hornowskie w satyrycznym utworze Demokratyczne abecadło nałęczowskie dla grzecznych starych dzieci na choinkę 1913.

Dom Ludowy – zbudowany w 1906 r. wg projektu Zenona Chrzanowskiego z inicjatywy Nałęczowskiego Towarzystwa Kredytowego. E. Szelburg-Zarembina uwieczniła „Ludowiec” w Miasteczku aniołów, a swego ojca kasjera spółdzielni – w opowiadaniu Najmilsi. W podpiwniczeniu „Ludowca” znajdowała się herbaciarnia, w której, jak wspominała „kronikarka” Łucja Hornowska, bywał m.in. „wesołek” B. Prus. W lipcu 1916 r. z inicjatywy Jadwigi Malewskiej, matki pisarki – Hanny Malewskiej, amatorski teatr wystawili tu Betlejem Polskie Lucjana Rydla. Dochód z biletów wstępu przeznaczono na działalność herbaciarni, w której niebawem zorganizowano też czytelnię. Dziś znajduje się tu sklep, w podziemiach zaś kameralna kawiarnia.

więcej >

Willa Pod Kraszewskim – wybudowana przez dr. Fortunata Nowickiego w latach 1883-1885, ozdobiona
od frontu popiersiem pisarza ze względu na przyjaźń łączącą właściciela z autorem Starej baśni. F. Nowicki opublikował książkę Wołyń i jego mieszkańcy w 1863 r., wydaną w drukarni J. I. Kraszewskiego w Dreźnie (1870 r.), był współautorem pierwszego przewodnika po Nałęczowie (1881 r.) oraz broszury o użyciu lekarskim wody żelazistej źródeł Nałęczowskich (1883 r.). Fortunat i Zenona Nowiccy byli opiekunami działaczki społecznej, Faustyny Morzyckiej. Willę odkupił potem przyjaciel B. Prusa, Franciszek Bagieński
z Wołynia, uczestnik rewolucji węgierskiej 1849 r., autor pamiętników z tego czasu, uznawany za pierwowzór Ignacego Rzeckiego z Lalki.

Willa Tolin – zbudowana w 1882 r.  przez dr. Józefa Talko, okulistę. Jest cennym przykładem eklektycznego budownictwa willowego na terenie Nałęczowa.
W tej willi pragnął osiąść na stałe Bolesław Prus, jednak marzenia tego nie zrealizował. W 1905 r. zamieszkała tu wychowanica Fortunata Nowickiego – Faustyna Morzycka (pseudonim Szczęsna) pisarka, nauczycielka, społeczniczka, sportretowana w opowiadaniu Siłaczka S. Żeromskiego. O swojej bliskiej współpracowniczce wspominał też w Dziennikach „…ty jedna co byś umarła za ojczyznę”.
Tu F. Morzycka prowadziła dwuklasową koedukacyjną szkołę dla dzieci z nizin społecznych oraz teatrzyk amatorski wspólnie z W. Nagórską.

Obecnie mieści się tu filia Samodzielnego Publicznego Psychiatrycznego Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego w Celejowie.

Biały Dworek– zbudowany przez Władysława Bończę-Truszkowskiego (1840-1915), powstańca styczniowego, zesłańca na Sybir. Na początku XX w. jego córki, Jadwiga i Helena, prowadziły w willi konspiracyjne nauczanie. Z jedną z sióstr, Jadwigą, O. Rodkiewiczowa próbowała wyswatać S. Żeromskiego. Zabiegi te nie przyniosły efektu, gdyż Żeromski zakochał się w swatce. Rozterki sercowe
i literacki portret skromnej panienki Jadwigi odnajdziemy na kartach jego Dzienników. Z panną Truszkowską chciał ożenić się Konrad Chmielewski jr, jednak do małżeństwa nie doszło. Panny Truszkowskie, od 1 września 1915 r. prowadziły tu prywatną, czteroklasową szkołę elementarną, słynącą z wysokiego poziomu nauczania.

Oficyna pałacowa, niegdyś dwór Gałęzowskich – zbudowana na murach dawnego zamku z zachowanym dwukondygnacyjnym gotyckim podpiwniczeniem. Pierwotna siedziba Małachowskich. W początku XX w. mieszkał tu i tworzył epigon romantyzmu – Kazimierz Gliński (1850-1920) poeta, dramaturg, powieściopisarz, autor Cecory. W Nałęczowie spędził ostanie lata życia. Napisał tu drugą część poematu Królewska pieśń i poemat narodowy Dzień dziesiąty października. Do jego wiersza pt. Zasmuconej Mieczysław Karłowicz skomponował muzykę. Pisarz zmarł w Nałęczowie, spoczywa na miejscowym cmentarzu. W 1926 r. na ścianie oficyny odsłonięto poświęconą mu tablicę pamiątkową. Obecnie mieści się tu siedziba zarządu Zakładu Leczniczego „Uzdrowisko Nałęczów” S.A.

Dwór Wesslów został wybudowany w I poł. XIX w., a następnie  przebudowany na styl klasycystyczny. Znajduje się w Zespole dworsko-parkowym w Karczmiskach. Obecnie swoją siedzibę ma w nim Gminna Biblioteka i Dom Kultury w, którym mieści się Regionalna Izba Pamięci i Tradycji.

Zamek w Janowcu nie stoi samotnie. Towarzyszy mu charakterystyczny, sarmacki dwór.
Zbudowany został we wsi Moniaki w województwie lubelskim, powiecie urzędowskim, kilkadziesiąt kilometrów stąd. Właściciele Moniak, chorąży żytomierski Jakub Wierzbicki i jego syn Jacek, cześnik urzędowski, wznieśli w połowie XVIII stulecia typowy dworek szlachecki. Kolejni właściciele majątku, Zembrzuscy, w początku XX stulecia postanowili zrewitalizować budynek. Wyraz „zrewitalizować” w pełni oddaje charakter prac; nie był to zwykły remont, lecz harmonijna przebudowa wykonana tak, aby zachować charakter sarmackiej siedziby przy wprowadzeniu pełnej funkcjonalności i nowych wygodnych dla mieszkańców rozwiązań. W pałacowych ogrodach powstał na przykład… kort tenisowy.

Plan remontu przygotował Kazimierz Skórewicz, świetny architekt i konserwator zabytków.
Po ukończeniu Petersburskiego Instytutu Inżynierów Cywilnych Skórewicz został głównym architektem stolicy Azerbejdżanu – Baku. W początku XX stulecia powrócił na polskie ziemie, gdzie zasłynął jako twórca… gmachu Sejmu. Kazimierz Skórewicz był również współzałożycielem Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Przeszłości i autorem licznych projektów restauracji obiektów zabytkowych. Dwór z Moniak jest właśnie jednym spośród nich.

Po wojnie w dworze mieściły się biura oraz komisariat Milicji Obywatelskiej. W 1977 roku zrujnowany budynek przeniesiono na teren przyzamkowego parku w Janowcu. Zgromadzono tu również inne przykłady typowej architektury wiejskiej Lubelszczyzny, jak spichlerz z Podlodowa, stodoła ze wsi Wylągi czy lamus z Kurowa.

Dziś we dworze można zwiedzić wystawę wnętrz dworu ziemiańskiego z pamiątkami po ostatnich właścicielach – a także zatrzymać się na nocleg. Do dyspozycji gości jest sześć pokoi na poddaszu z pięknymi widokami, m.in. na dolinę Wisły.

Zespół dworsko – parkowy z XIX w. w tym: dwór, rządcówka (obecnie budynek mieszkalny), dawny spichlerz (obecnie urząd gminy), dawna stajnia (obecnie umiejscowione są w nim lokale handlowe).