Lokalna Organizacja Turystyczna "Kraina Lessowych Wąwozów" skupia 9 gmin: Janowiec, Józefów nad Wisłą, Końskowolę, Nałęczów, Poniatową, Puławy miasto i gminę, Wąwolnicę i Wojciechów. W obrębie działania organizacji znajdują się unikalne perełki architektury, pozostałości średniowiecznych murów i zamków, pałace i dwory rodzin magnackich i ziemiańskich, stylowe obiekty sakralne. Turysta może zapoznać się z przeszłością regionu zwiedzając muzea, izby pamięci i ekspozycje znajdujące się w tych obiektach.

Na obszarze Krainy Lessowych Wąwozów znajdziemy zręby średniowiecznych murów gotyckich, na których wyrosły monumentalne renesansowe lub barokowe świątynie, jak i nawiązujące do antyku obiekty klasycystyczne. O potencjale kulturowym regiony świadczą pozostałości dawnych rezydencji magnackich i ziemiańskich, stanowiące w swoim czasie główne centra polityczne i kulturalne. Zapraszamy do odwiedzenia miejsc na Szlaku Architektury Krainy Lessowych Wąwozów. 

GMINA JANOWIEC 

1. Bastejowy zamek obronny epoki renesansu zbudował Mikołaj Firlej w początkach XVI w. Z czasem jego następcy rozbudowali fortecę wg. planów florenckiego architekta Santi Gucciego. Skrzydła mieszkalne wzdłuż murów obronnych zostały połączone arkadowymi krużgankami, zwieńczonymi attyką. Zamek miał dwa dziedzińce, siedem dużych sal i ok. stu komnat. W czasie potopu szwedzkiego 1656 r. został doszczętnie zdewastowany. Z ruin podnieśli go kolejni właściciele z rodu Lubomirskich wg planów niderlandzkiego architekta epoki baroku, Tylmana z Gameren. W XIX w. zamek często zmieniał właścicieli i stopniowo popadał w ruinę. W 1931 r. obiekt odkupił Leon Kozłowski, ale nie zdołał powstrzymać degradacji zamku. W 1975 r. sprzedał obiekt na cele muzealne. Podczas pełni księżyca po zamkowych murach błąka się Czarna Dama, duch Heleny Lubomirskiej, ofiara nieszczęśliwej miłości do biednego rybaka. Narożna baszta zwana jest imieniem Franciszki Krasińskiej, która tutaj potajemnie spotykała się z królewiczem Karolem, synem Augusta III Wettyna. Obok zamku obejrzeć można mini skansen z dworem ziemiańskim i zabudowaniami gospodarskimi.

Muzeum Zamek w Janowcu, Oddział Muzeum Nadwiślańskiego w Kazimierzu Dolnym, ul. Lubelska 20, tel. 81 881 52 28

2. Kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika i św. Małgorzaty, zbudowano w stylu renesansowym ok. 1535 r. z fundacji Piotra Firleja, obok dawnego gotyckiego kościoła. Pozostałością ówczesnej świątyni jest kaplica św. Anny z dwoma gotyckimi kamiennymi portalami. Najcenniejszym zabytkiem jest późnorenesansowa chrzcielnica oraz manierystyczny piętrowy nagrobek Andrzeja Firleja i jego żony Barbary ze Szreńskich, wykonany w pracowni florenckiego architekta Santi Gucciego w XVI w. Sklepienia kolebkowe i kolebkowo-krzyżowe z dekoracją sztukatorską w typie renesansu lubelskiego, z herbami właścicieli Janowca, wykonał Jakub Balin, działający na ziemiach polskich architekt pochodzenia włoskiego. Barokowy wystrój świątyni pochodzi z czasów, gdy Janowcem władali Lubomirscy. Nastawa ołtarza głównego uznana jest za dzieło Tylmana z Gameren, późnobarokowy obraz w ołtarzu przedstawiający św. Stanisława Szczepanowskiego wykonał Szymon Czechowicz, malarz religijny okresu baroku. Ołtarze boczne powstały prawdopodobnie w puławskim warsztacie braci Jana i Henryka Hoffmanów.

Kościół pw. św. Stanisława Biskupa Męczennika i św. Małgorzaty, Janowiec, Rynek 6, tel. 81 881 52 27 

GMINA JÓZEFÓW NAD WISŁĄ

3. Pobernardyński zespół klasztorny składa się z kościoła pw. Bożego Ciała, dawnego klasztoru i dzwonnicy. Zachowany do naszych czasów późnobarokowy kompleks sakralny ufundował Józef Potocki w latach 1730-43. Kościół zbudowany jest na planie prostokąta, z dwiema kwadratowymi, obniżonymi wieżami po bokach. Dwukondygnacyjną fasadę wieńczy półkolisty tympanon z centralnie umieszczoną rzeźbą św. Antoniego z Dzieciątkiem, po bokach figury św. św. Józefa i Franciszka z Dzieciątkiem. Kościół wewnątrz jednonawowy, z prezbiterium węższym i niższym od nawy, wtopionym w zabudowania klasztorne. Sklepienie kolebkowe z lunetami. Do muru otaczającego kościół przylega dwukondygnacyjna dzwonnica z XVIII w. Trójdzielna ozdobna brama nawiązuje w swym kształcie do stylu fasady kościoła.

Kościół pw. Bożego Ciała, Józefów nad Wisłą, ul. Powstańców 10

4. Pałac rodziny Potockich wzniesiony w stylu klasycystycznym w XVIII w. został doszczętnie zniszczony z początkiem XX w. Odbudowywany w okresie międzywojennym przez Jana Witkiewicza-Koszczyca oraz po II wojnie światowej, zatracił wszelkie ślady dawnej świetności. Obecnie jest siedzibą Urzędu Miasta.

Pałac rodziny Potockich, Józefów nad Wisłą, ul. Opolska 33

5. Kościół pw. Wszystkich Świętych i Matki Bożej Szkaplerznej w Rybitwach został wzniesiony po 1613 r. z fundacji Katarzyny z Biereckich Ossolińskiej oraz Krystyny i Zbigniewa Sienieńskich. Należy do budowli sakralnych typu renesansu lubelskiego. Zewnętrzne naroża kościoła są wzmocnione skarpami. Przylegająca do kościoła wieża zakończona jest drewnianym ośmiobocznym bębnem z hełmem i latarnią. Wnętrze jednonawowej świątyni rozczłonkowane pilastrami. Prostokątna nawa zamknięta jest półkolistym dwuprzęsłowym prezbiterium, węższym i niższym od nawy. Ołtarz główny późnorenesansowy, pochodzący z 1634 r., rozbudowany w XVIII w., z obrazem Wszystkich Świętych oraz męczeństwem św. Stanisława, autorstwa Jana Drużelskiego. Sklepienia kolebkowe z lunetami, pokryte są dekoracją stiukową w typie renesansu lubelskiego o motywach geometrycznych. W polach kwadratów umieszczone są rozety, a w pozostałych polach główki aniołów. W połowie XIX w. do kościoła dobudowana została neogotycka kaplica grobowa bohatera powstania kościuszkowskiego, generała Franciszka Ksawerego Niesiołowskiego. Pobliska wieś Basonia znana jest z kultywowania tradycji szkutniczych – budowy kryp i pychówek.

Kościół pw. Wszystkich Świętych i Matki Bożej Szkaplerznej Rybitwy 48, tel. 81 828 50 86

GMINA KAZIMIERZ DOLNY

6. Baszta i zamek, to najstarsze budowle strategiczne przełomu XIII/XIV w. Zamek, wzniesiony za czasów Kazimierza Wielkiego, jest dziś romantyczną ruiną, z zarysowaną częścią mieszkalną i obszernym dziedzińcem, otoczony wysokim murem. Miasto leży na szlaku architektury renesansu lubelskiego. Przykładem tego stylu jest kościół pw. św. Jana Chrzciciela i św. Bartłomieja, pierwotnie fundowany przez Kazimierza Wielkiego, rozbudowany w stylu renesansowym w latach 1610-13 oraz kościół pw. św. Anny i Św. Ducha. Obiekty tego stylu wyróżniają się smukłością bryły, bogactwem ozdobnych gzymsów, szczytów zwieńczonych sterczynami oraz stiukowymi dekoracjami wewnątrz.

Widok na Zamek i Basztę

7. Kamienice kupieckie – Krzysztofa i Mikołaja Przybyłów przy Rynku Głównym (1615 r.) to najlepiej zachowane kamienice renesansowe w Polsce. Mają arkady, bogato zdobione attyki i dekoracyjną ornamentykę na fasadzie. Kamienica Bartłomieja Celeja (1635 r.) uważana jest za najpiękniejszą budowlę tego typu w Polsce.

8. Spichlerze usytuowane wzdłuż dawnego szlaku wodnego na Wiśle (ul. Puławska i ul. Krakowska) powstały w XVI i XVII w. Było ich ok. sześćdziesięciu, do dziś zachowało się zaledwie jedenaście.

Spichlerze w Kazimierzu Dolnym 

GMINA KOŃSKOWOLA

9. Kościół farny pw. Znalezienia Krzyża Świętego i św. Andrzeja Apostoła, pierwotnie gotyckorenesansowy, ufundował Andrzej Tęczyński. Obecną formę trójnawowej bazyliki zyskał dzięki przebudowie, którą zlecił ok. 1670 r. Stanisław Herakliusz Lubomirski wg. planów Tylmana z Gameren. Dziełem artysty jest nagrobek z  czarnego marmuru Zofii z Opalińskich Lubomirskiej. Barokowy kształt nadał świątyni w I połowie XVIII w. architekt Franciszek Mayer. Późnobarokowa, trójdzielna fasada zwieńczona jest niezbyt wysokimi dwoma wieżami z hełmami. Drewniany ołtarz główny i ambonę wykonano w puławskim warsztacie Jana i Henryka Hoffmanów. W kościele spoczywa proboszcz parafii, komediopisarz, ks. Franciszek Zabłocki. Klasycystyczne pomniki przed wejściem upamiętniają poetę Franciszka Dionizego Kniaźnina oraz gen. Józefa Ostrowskiego, komendanta Warszawy w powstaniu kościuszkowskim. Sensacją konserwatorską było odkrycie jedynego w Polsce barokowego sarkofagu z XVII w. z rzeźbą przedstawiającą ciało zmarłego w stanie rozkładu tzw. vanitas (łac. marność).

Kościół farny pw. Znalezienia Krzyża Świętego i św. Andrzeja, Końskowola ul. Kurowska 2, tel. 81 889 20 00

10. Układ urbanistyczny dawnego renesansowego miasta lokowa ego w 1532 r. zmieniał się na przestrzeni kilku stuleci. Reprezentacyjną częścią rynku jest ratusz, zbudowany w 1775 roku w stylu klasycystycznym, z fundacji księcia Aleksandra Czartoryskiego, obecnie przeznaczony na cele społecznokulturalne. Przy ul. Pożogowskiej zachowały się pozostałości dawnego folwarku Czartoryskich – barokowy spichlerz z połowy XVIII w. (sklep rolny), dawna rządcówka i klasycystyczna holendernia (niegdyś obora, ob. pasaż handlowy). W tym czasie powstał wzorcowy ogród różany. Przez teren gminy wiedzie „Szlak różany”, przebiegający obok licznych plantacji róż.

Ratusz w Końskowoli, ul. Rynek

11. Kościół pw. św. Anny i św. Marka Ewangelisty wzniesiony w latach 1611-1613 w stylu renesansu lubelskiego. Niewielka, jednonawowa, pozbawiona wieży budowla o smukłych proporcjach, zakończona jest półkolistym prezbiterium i posiada solidne przypory. Trójkątne szczyty zwieńczone są charakterystycznymi sterczynami. Otwory strzelnicze świadczą o obronnej funkcji świątyni. Ołtarz główny o strukturze renesansowo-manierystycznej z XVII w., z obrazem św. Anny Samotrzeciej, datowanym na 1618 r, wykonał lubelski malarz Stanisław Szczerbic. Sklepienie kolebkowe ozdobione jest sztukateriami z geometrycznym wzorem i płaskorzeźbami. W pomieszczeniu nad zakrystią, zachowała się cenna polichromia z bizantyjskim motywem malowanej kotary. W pobliżu świątyni zobaczyć można tzw. kapliczkę morową, wystawioną podczas epidemii w 1892 r., a tuż obok – budynek przykościelnego szpitala. Po przeciwnej stronie szosy znajdują się pozostałości dworu obronnego Tęczyńskich.

Kościół pw. św. Anny i św. Marka Ewangelisty, Końskowola, ul. Lubelska 122

GMINA NAŁĘCZÓW

12. Pałac Małachowskich zbudowany w latach 1781-85 przez Stanisława Małachowskiego w stylu barokowym, wg. projektu Jana Ferdynanda Naxa. Fasada zwieńczona jest kartuszem herbowym połączonych rodów Małachowskich (Nałęcz) i Potockich (Pilawa). Na piętrze zachowała się sala balowa ze stiukową dekoracją, będąca przykładem przenikania stylów baroku i klasycyzmu. Klasyczne medaliony o antycznej tematyce Kuźnia Wulkana, Puszka Pandory, zwieńczone są barokowymi wygięciami gzymsu. Zachowały się stiukowe profilowane kominki ozdobione festonami i motywami roślinnymi.

Nałęczów, al. Małachowskiego 3 - obecnie w trakcie remontu

13. Kościół pw. Jana Chrzciciela, ma wystrój z czasów Małachowskich: barokowe ołtarze, ambonę z herbami Pilawa i Nałęcz. Przy bocznym ołtarzu znajduje się nagrobek wykonany prawdopodobnie w puławskich zakładach Sebastiana Zeisla z portretem Marianny z Potockich Małachowskiej i epitafium w formie poetyckiej inskrypcji.

Kościół pw. Jana Chrzciciela, Nałęczów, ul. Bochotnica 3

14. Stare Łazienki w parku zdrojowym z klasycystycznym portykiem i obudową źródła w formie ryzalitu zwieńczonego kopułą, zbudowane w 1821 r., były pierwszym obiektem uzdrowiskowym, przeznaczonym dla gości kurortu.

Stare Łazienki, Nałęczów, al. Grabowa 4

15. Wille w stylu szwajcarskim (inaczej tyrolskim) powstały w Nałęczowie pod koniec XIX w. wraz rozwojem uzdrowiska. Były to zwykle dwukondygnacyjne, drewniane budowle z licznymi tarasami, balkonami i loggiami, bogato zdobione ażurową dekoracją o wzorach geometrycznych lub roślinnych.

Willa Mazowsze ul. Lipowa 21a i Willa Oktawia ul. Armatnia Góra 12

16. Wille w stylu secesyjnym pojawiły się na przełomie XIX i XX w. Pałacyki, zwykle asymetryczne, miały dekoracyjnie ukształtowane fasady, wystające wykusze, wieżyczki, zadaszone tarasy, drzwi i okna zwieńczone spłaszczonym łukiem.

 Willa Ukraina, ul. Armatnia Góra 10

17. Wille eklektyczne powstały na pocz. XX. w. Łączyły w sobie niejednorodne elementy stylów historycznych, cechowały się dowolnością zastosowanych detali i wzorów dekoracyjnych na fasadach, balkonach, obramowaniach okien i drzwi. Przykłady:

• willa Tolin, ul. Lipowa 35,
• willa Pod Kraszewskim, ul. Lipowa 41
• willa Gioia, ul. 1 maja 21
• willa Pod Matką Boską, ul. Lipowa 16
• willa Raj, ul. Lipowa 15

Willa Tolin i Willa pod Kraszewskim ul. Lipowa

18. Styl zakopiański, propagowany w końcu XIX w. przez Stanisława Witkiewicza jako styl polski, rozpowszechnił w Nałęczowie Stefan Żeromski. W 1905 r. zbudował góralską Chatę z bali kładzionych „na zrąb” wg. projektu Jana Witkiewicza-Koszczyca. W Chacie mieści się Muzeum Stefana Żeromskiego z zachowanym oryginalnym wyposażeniem.

Chatka Stefana Żeromskiego, ul. S. Żeromskiego 10, tel. 81 501 47 80

19. Styl zakopiański reprezentuje Kaplica pw. św. Karola Boromeusza, zbudowana w 1917 roku wg projektu Stanisława Grochowicza z fundacji Ludwiki Benni. Postawiona na wysokiej kamiennej podmurówce, ma stromy dach zwieńczony pazdurami i wieżyczkę dekorowaną promieniami słońca.

Kaplica pw. św. Karola Boromeusza, ul. Armatnia Góra 12

20. Ochronka im. Adama Żeromskiego, zbudowana w stylu zakopiańskim z fundacji Stefana Żeromskiego w 1907 r. wg projektu Jana Witkiewicza-Koszczyca, jest przykładem nowatorskiego łączenia kamienia wapiennego, cegły i betonu. Obecnie mieści się tu jedyne w Polsce Muzeum Bolesława Prusa.

Ochronka im. Adama Żeromskiego - Muzeum Prusa, ul. Poniatowskiego 39, tel. 81 501 45 52

GMINA OPOLE LUBELSKIE 

21. Pałac w Kluczkowicach wzniesiony w latach 1821-31 wg. projektu Konstantego Wojciechowskiego, jest przykładem architektury eklektycznej o cechach klasycystycznych. Wiejska rezydencja ziemiańska Jana i Marii Kleniewskich posiada wieloczłonową, w większości jednopiętrową bryłę. Elewacja frontowa w segmencie środkowym ma wysunięty ryzalit i portyk dźwigający taras. W części mieszkalnej pałacu zachowała się świetlica zaprojektowana przez Wojciecha Gersona oraz biblioteka pałacowa wykonana przez Stanisława Witkiewicza w stylu zakopiańskim. W pałacu mieści się wielodziałowe Muzeum Regionalne.

Pałac w Kluczkowicach, Kluczkowice Osiedle 7, tel. 81 827 10 67

GMINA PONIATOWA

22. Pałac w Kraczewicach to letnia rezydencja przemysłowców lubelskich pochodzenia niemieckiego, Henryka i Władysława Gerliczów. Wybudowany pod koniec XIX w. jest przykładem rzadkiego w regionie pałacu secesyjnego. Charakteryzuje się asymetryczną bryłą, swobodnym układem elementów zdobniczych i zastosowaniem lekko spłaszczonych łuków nad wejściem i otworami okiennymi. Składa się z parterowego korpusu głównego i dobudowanego piętrowego skrzydła bocznego, występującego w formie ryzalitu. Wejście główne obudowane szeroką podkowiastą arkadą, zwieńczoną łukowatą attyką ze sterczynami po bokach. Otoczony jest secesyjnym parkiem krajobrazowym o asymetrycznej kompozycji, z dobrze zachowanym drzewostanem. Pałac zrujnowany w okresie powojennym, po remoncie nie odzyskał w pełni dawnego blasku. Wewnątrz zachował się jedynie dawny układ układ przestrzenny, dekoracja sztukatorska w postaci rozet o motywach secesyjnych oraz kaflowe piece. Istnieje możliwość zwiedzania wnętrza, wynajmu pokoi noclegowych, organizowania koncertów, plenerów i szkoleń.

Pałac w Kraczewicach, Kraczewice Prywatne 28, tel. 81 820 40 18

MIASTO PUŁAWY

23. Zespół pałacowo-parkowy był wielokrotnie przekształcany. W najstarszej, środkowej, części korpusu pałacu, zbudowanego w XVII wieku w stylu barokowym, wg projektu Tylmana z Gameren, zachowała się sień – westybul o sklepieniu krzyżowym, wspartym na toskańskich kolumnach z piaskowca. Klasycystyczny wygląd nadał rezydencji Chrystian Piotr Aigner, zatrudniony przez Izabelę i Adama Czartoryskich. Sale na pierwszym i drugim piętrze mają częściowo zachowane dekoracje sztukateryjne. Pałac otacza park urządzony w stylu angielskim z licznymi budowlami ogrodowymi. W Świątyni Sybilli księżna Izabela utworzyła w 1801 r. muzeum pamiątek narodowych. Domek gotycki przeznaczyła na zbiory zagraniczne. Ozdobą kolekcji były obrazy Dama z gronostajem Leonarda da Vinci, Pejzaż z miłosiernym Samarytaninem Rembrandta oraz Portret młodzieńca Rafaela Santi (zaginiony). Inne obiekty z tego okresu to: Domek Grecki, Domek Żółty, Brama Rzymska, sarkofag Augusta i Zofii z Sieniawskich Czartoryskich, rzeźba Tankreda i Kloryndy oraz Pałac Marynki.

Muzeum Czartoryskich – Oddział Muzeum Nadwiślańskiego, Puławy, ul. Czartoryskich 8, tel. 81 475 45 00

24. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w stylu klasycystycznym, na wzór rzymskiego Panteonu, ufundował książę Adama Kazimierz Czartoryski w latach 1800-14. Usytuowany poza parkiem, na wiślanej skarpie, tzw. kościół na górce, pierwotnie służył jako kaplica przypałacowa. Świątynię zaprojektował Chrystian Piotr Aigner, przy współudziale dekoratora Fryderyka Baumana. Świątynia ma kształt rotundy, do której wchodzi się przez koryncki sześciokolumnowy portyk, zwieńczony tympanonem. Pod nim, na belkowaniu, umieszczony jest napis: W NIEBO WZIĘTEY BOGA RODZICY. Kościół przykryty jest kopułą. Nad wysokimi, dwuskrzydłowymi drzwiami prowadzącymi do środka, umieszczona jest dedykacja poświęcona pamięci matki fundatora, Zofii z Sieniawskich Czartoryskiej. Wnętrze kościoła rozjaśnia światło wpadające przez przeszklony otwór w kopule oraz przez okna umieszczone nad galerią, wspartą na dwunastu jońskich kolumnach z piaskowca. Na sklepieniu malowidła w formie rozet, nawiązujące do dawnego wystroju kaplicy. W bocznym ołtarzu znajduje się obraz Antoniego Michalaka, malarza, współzałożyciela Bractwa św. Łukasza. Do świątyni prowadzą kamienne schody.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, Puławy, ul. C. P. Aignera 1, tel. 81 887 45 33

25. Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP ufundowała Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska w latach 1725-28 wg projektu artysty z Moraw, Franciszka Mayera. Późnobarokowy, zbudowany jest na rzucie kwadratu, z dobudowaną przed wejściem kruchtą i fasadą podzieloną czterema pilastrami. Szczyt z niszą w środku zakończony wygiętym gzymsem, ujęty szerokimi wolutowymi spływami, skrywa niewielką sygnaturkę. Wyposażenie świątyni zawdzięcza się rodzinie Czartoryskich. Autorem obrazu Świętej Rodziny w ołtarzu głównym oraz wizerunków na elewacjach bocznych jest Kazimierz Woyniakowski, uczeń Marcella Bacciarellego. Do obrazów św. Barbary i św. Teresy z Avili pozowały księżniczki Maria i Zofia Czartoryskie. W otoczeniu świątyni znajduje się jednokondygnacyjna murowana dzwonnica, w formie czterofrontowej arkady filarowej z narożnymi pilastrami. Kościół otoczony jest niewielkim murem z niszami od wewnątrz.

Kościół pw. św. Józefa Oblubieńca NMP, Puławy, ul. Włostowicka 61, tel. 81 888 47 27

GMINA PUŁAWY

26. Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, św. Floriana i św. Katarzyny w Gołębiu został ufundowany w XVII w. w stylu późnego manieryzmu przez Jerzego Ossolińskiego, kanclerza wielkiego koronnego, wybitnego dyplomaty i polityka. Zbudowany z czerwonej cegły, na tle której wyróżniają się manierystyczne detale architektoniczne: wapienne dekoracje portali, gzymsów, obramień okiennych i drzwiowych. Kościół posiada trójdzielną dwukondygnacyjną fasadę. Po bokach, nad poprzecznym, bogato zdobionym gzymsem wyrastają dwie masywne wieże, przedzielone niewielkim attykowym szczytem. Na osi fasady zachował się manierystyczny półkolisty portal, przechodzący w rozbudowane obramienie okrągłego otworu okiennego. Wewnątrz kościół jest jednonawowy o czterech przęsłach, sklepienie nawy i prezbiterium pokrywa renesansowa dekoracja sztukatorska. Architektura kościoła stanowi przykład wyjątkowego połączenia motywów i cech nurtu włoskiego i niderlandzkiego z kręgu Santi Gucciego. Wewnątrz m. in. ambona z XVII w., chrzcielnica z 1598 r. i barokowe organy.

Kościół pw. Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, św. Floriana i św. Katarzyny, Gołąb, ul. Folwarki 3, tel. 81 881 30 22

27. Domek Loterański w Gołębiu, jest pierwszą tego typu budowlą w Polsce. Został zbudowany w XVII w. z fundacji kanclerza Jerzego Ossolińskiego na wzór Domku Świętej Rodziny z Nazaretu – Santa Casa z Loreto: dwukondygnacyjny, wybudowany na planie prostokąta, tradycji architektury manierystycznej z elementami form barokowych. Domek jest bogato zdobiony. W dolnej części zastosowano podziały ryzalitowo-kolumnowe. Między jońskimi kolumnami w niszach umieszczone są ceramiczne rzeźby proroków, naśladujące dzieła Michała Anioła. Z dziesięciu figur zachowało się sześć: Noego, Aarona, Izajasza, Ezechiela, Mojżesza i postać niezidentyfikowana. Portale ujęte są płaskorzeźbami postaci czterech ewangelistów oraz św. Józefa, św. Jana Chrzciciela, św. św. Piotra i Pawła. Domek wewnętrzny dzieli w poprzek drewniana krata. Wnętrze oświetla owalny otwór w sklepieniu oraz małe okienko. Ważnym elementem wystroju są polichromie ścienne, przedstawiające Maryję w scenach z jej życia oraz wezwaniach z litanii loretańskiej. O dokładne pomiary i opis Świętego Domku zadbał ówczesny proboszcz, ks. Szymon Grzybowski.

Domek Loretański, Gołąb, ul. Folwarki 3, tel. 81 881 30 22, 81 881 39 06

28. Kościół pw. św. Wojciecha w Górze Puławskiej, usytuowany na lewym brzegu Wisły, w miejscu gdzie, jak mówi tradycja, zatrzymał się i odprawił Mszę św. Wojciech w drodze na Pomorze (ok. 995 r.). Zbudowany został z fundacji Augusta i Marii Czartoryskich w 1768 Jednonawowa świątynia na planie krzyża greckiego w stylu późnego baroku, ma klasycystyczne formy wystroju. Najstarszym zachowanym elementem pierwotnego wyposażenia kościoła są drzwi do skarbca pochodzące z 1776 r. Ściany rozczłonkowane zdwojonymi pilastrami toskańskimi, dźwigają wydatne belkowanie. Nawa i prezbiterium mają sklepienie kolebkowe z lunetami. Ołtarz główny i dwa boczne w wykonane są w stylu klasycystycznym z kolumnami po bokach. Na zewnątrz naroża budynku zdobią doryckie pilastry. Fasadę wieńczy trójkątny fronton. Kościół otoczony jest murem z dwiema klasycystycznymi bramkami. W narożu znajduje się dzwonnica na planie kwadratu. W jej wnętrzu ocalał dzwon „Wojciech” fundowany przez Czartoryskich. W kościele tym była chrzczona pisarka Ewa Szelburg-Zarembina.

Kościół pw. Św. Wojciecha, Góra Puławska, ul. Kościelna 16, tel. 81 880 56 66

GMINA WĄWOLNICA

29. Sanktuarium Matki Bożej Kębelskiej, ważny ośrodek kultu Maryjnego, którego początki sięgają czasu najazdów tatarskich i cudownego objawienia w Kęble w 1278 r. Obiektem szczególnej czci jest gotycka figura Matki Bożej wykonana z drewna lipowego, wysokości 85 cm. Stanowi element tzw. cyklu średniowiecznych Pięknych Madonn, których prototypem była Madonna z Vimperka. Figura ustawiona jest w centralnej części nastawy ołtarzowej w kaplicy dawnego kościoła z XIV w. Przedstawia Maryję prezentującą światu Dzieciątko Jezus. Obie postacie mają złote korony, nałożone 10 września 1978 r. za zgodą papieża Pawła VI. Ołtarz w bocznych skrzydłach zdobią kolumny i pilastry zdobione złoconą dekoracją roślinną. W narożach ołtarza ustawione są rzeźby rodziców Maryi – św. Anny i św. Joachima. Na osi zwieńczenia patron parafii św. Wojciech. W podziemiach kaplicy mieści się Muzeum Regionalne dokumentujące bogatą przeszłość Wąwolnicy. Nad wejściem do muzeum znajduje się epitafium Eliasza z Wąwolnicy (ur. w XIV w.), profesora Uniwersytetu w Pradze i Krakowie.

Sanktuarium Matki Bożej Kębelskiej, Wąwolnica, ul. Zamkowa 24

30. Bazylika pw. św. Wojciecha – kościół neogotycki, trójnawowy, z jednowieżową fasadą, został wzniesiony w latach 1907–1914, wg projektu Józefa Dziekońskiego, na miejscu dawnego gotyckiego kościoła z XIV w. Podniesiony do godności Bazyliki Mniejszej w 2001 r. W ołtarzu głównym znajduje się figura Matki Bożej z przełomu XIII/XIV w. Wąwolnica to jedno z najstarszych miast na Lubelszczyźnie, co potwierdza dokument z 1027 r., przechowywany w klasztorze na Świętym Krzyżu. Okres świetności przypada na czasy panowania króla Kazimierza Wielkiego i dynastii Jagiellonów. Na mocy dawnego przywileju nieprzerwanie w środy odbywają się słynne w okolicy jarmarki. W otoczeniu bazyliki obejrzeć można wystawę przedstawiającą pacyfikację Wąwolnicy 2 maja 1946 r., w obiektywie amerykańskiego fotografa Johna Vaschona.

Bazylika pw. św. Wojciecha, Wąwolnica, ul. Zamkowa 24, tel. 81 882 50 04

GMINA WOJCIECHÓW

31. Wieża obronna typu stołp, wolnostojąca, zbudowana na planie kwadratu, zwana dziś Wieżą Ariańską, jest zapewne pozostałością dawnej średniowiecznej strażnicy. W XVI w. należała do rodu Pileckich i Spinków. Trzykondygnacyjna budowla z cegły i kamienia wapiennego pełniła funkcję mieszkalną, a zarazem obronną. Prawdopodobnie wieża, jak i cały dawny folwark, były otoczone murem ze strzelnicami. otworach okiennych zachowały się fragmenty nadproży oraz węgary o gotycko-reneansowych laskowaniach. W XVI w. w wieży mieścił się zbór kalwiński i ariański, a po jego likwidacji spichlerz. W 1910 r. zniszczony obiekt przejęło Towarzystwo Opieki nad Zabytkami Przeszłości i przystąpiło do odbudowy pod kierunkiem Jana Witkiewicza-Koszczyca. Opis wieży dokonany przez architekta wykorzystał Stefan Żeromski w powieści Nawracanie Judasza, a sam architekt stał się pierwowzorem postaci głównego bohatera. W wieży mieści się Muzeum Regionalne i jedyne w Polsce Muzeum Kowalstwa. Corocznie odbywają się tutaj Ogólnopolskie Warsztaty Kowalskie.

Wieża Ariańska, Wojciechów 8, tel. 81 517 72 10, 517 76 22

32. Kościół pw. św. Teodora, późnobarokowy, modrzewiowy, wybudowany w 1725 r. z fundacji Teodora Orzechowskiego – ówczesnego właściciela wsi, jako wotum wdzięczności za nawrócenie z kalwinizmu na wiarę katolicką. Oszalowany z zewnątrz, na podmurowaniu, ma konstrukcję zrębową, dach zwieńczony sygnaturką. Wnętrze jednonawowe, z węższym nieco i niższym prezbiterium. Ołtarz główny w stylu barokowym z obrazem Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, namalowanym przez Feliksa Cichockiego. Ołtarze boczne rokokowe, pochodzą z 2 połowy XVIII w. Osłona przedniej części mensy wszystkich ołtarzy, tzw. antepedium, obita jest cennymi kurdybanami, wykonanymi z oślej skóry o bogatym ornamencie tłoczonym, zdobione złoceniami i malowidłami. Strop w nawie wsparty jest na czterech drewnianych słupach. Chór na belkach z zaciosami podparty jest dwoma wspornikami. Podłoga dębowa. Przy kościele znajduje się drewniana, czworoboczna oszalowana dzwonnica wzniesiona jednocześnie z kościołem, z rzędem arkadowych otworów, nakryta podbitym gontem dachem namiotowym.

Kościół pod wezwaniem św. Teodora, Wojciechów, tel. 81 517 73 14